21 رمضان المبارک
آغاز خلافت امام حسن مجتبی(ع)
سال 40 هجری قمری: آغاز خلافت امام حسن مجتبی(ع).
پس از شهادت امیرمؤمنان علی بن ابی طالب(ع) و دفن بدن مطهر وی در شب بیست و یکم ماه رمضان سال چهلم قمری، در روز آن، مردم کوفه و شیعیان داغدار و ماتم زده این شهر در بیرون خانه آن حضرت و در مسجد اعظم کوفه به عزاداری و سوگواری پرداخته و بی صبرانه منتظر ورود فرزندان گرامی آن حضرت به مسجد کوفه و تعیین خلیفه مسلمانان بودند.
ساعاتی از روز نگذشته بود که فرزندان امام علی(ع)، از جمله امام حسن مجتبی(ع)، امام حسین(ع)، محمد حنفیه و اصحاب و یاران خاص امیرمؤمنان(ع) از خانه اش بیرون آمده و به سوی مسجد حرکت کردند و مردم با دیدن آن ها، با ذکر صلوات و تکبیر به استقبالشان شتافتند.
پس از ورودشان به مسجد، امام حسن مجتبی(ع) به عنوان وصی و جانشین پدرش حضرت علی(ع) بر فراز منبر رفت و خطبه غرّایی ایراد کرد.
آن حضرت در فرازی از خطبه اش فرمود: در شب گذشته مردی رخت از جهان بست که هیچ یک از پیشینیان در انجام وظیفه، بر او پیش دستی نگرفتند و آیندگان هم نتوانند پا به پای او به کارهای خویش بپردازند.
او در رکاب پیامبرخدا(ص) پیکار می کرد و در پاسداری از او، از خودگذشتگی نشان می داد و رسول خدا(ص) وی را پرچم دار خود قرار می داد و جبرئیل از طرف راست و میکائیل از جانب چپ از او نگهبانی می کردند و او از میدان نبرد باز نمی گشت تا خدای متعال به کمک او لشکر اسلام را پیروز می ساخت.
علی(ع) در شبی از دنیا رفت که در آن شب عیسی(ع) به آسمان صعود کرد و یوشع بن نون، وصی موسی(ع) درگذشت.
وی در حالی جهان را وداع گفت که برای خویش سیم و زری باقی نگذاشت و تنها هفتصد درهم از عطایایش مانده است که می خواست خدمت گذاری برای کسان خود فراهم کند.
در این هنگام، گریه گلوگیر امام حسن(ع) شد و شروع کرد به گریستن و مردم نیز با او همآوا شده و مسجد اعظم کوفه، یک پارچه گریه و ناله شد.
آن حضرت سپس خطبه اش را ادامه داد و درباره خودش نیز مطالبی فرمود و در پایان با این جملات، سخنرانی اش را به پایان رسانید: أنا من اهل بیت فرض الله مودّتهم فی کتابه، فقال تعالی: "قُلْ لا أسئَلُکُمْ عَلَیْهِ أجْراً اِلاّ الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبی و مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَهً نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً"،(1) فالحسنه مودّتنا اهل البیت(ع).
آن گاه عبدالله بن عباس برخاست و در کنار آن حضرت ایستاد و گفت: معاشر الناس! هذا ابن نبیّکم و وصیّ امامکم فبایعوه؛ ای مردم! این بزرگ مرد، فرزند پیامبرتان و جانشین امامتان است.
پس با او بیعت کنید.
مردم که از این سخن به وجد آمده بودند، گفتند: ما أحبّه الینا و أوجب حقّه علینا؛ چقدر او برای ما دوست داشتنی تر و حقش بر ما واجب تر است.
سپس با کمال رغبت و اشتیاق با آن حضرت بیعت کردند و او را به عنوان خلیفه و جانشین پدرش امام علی(ع) پذیرفته و پیروی اش را بر عهده گرفتند.
(2)
گفتنی است، امام حسن مجتبی(ع) پنجمین خلیفه مسلمانان بود، که پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) به این مقام نایل شد.
از میان پنج خلیفه نخستین ]ابوبکر، عمر، عثمان، امام علی(ع) و امام حسن(ع)[ تنها دو خلیفه آخر، یعنی امام علی(ع) و امام حسن مجتبی(ع) به صورت آزاد و مستقیم از میان مردم انتخاب شدند ولی سه خلیفه دیگر، نه با رأی آزاد و دموکراتیک مردم، بلکه هر کدام به نحوی از مردم بیعت گرفته و بر اوضاع مسلط شدند.
به هر روی، بنا به گفته شیخ مفید(ره) بیعت با امام حسن مجتبی(ع)، در روز جمعه، بیست و یکم ماه رمضان، سال 40 هجری قمری واقع گردید و از آن پس، آن حضرت عاملان و استانداران خود را معرفی و حکومت را به طور رسمی بر عهده گرفت.
(3)
ولی برخی از علمای اهل سنت، بیعت با آن حضرت را، روز بیست و سوم ماه رمضان دانسته اند.
(4)
1- سوره شوراء (42)، آیه 23
2- الارشاد (شیخ مفید)، ص 347؛ منتهی الآمال (شیخ عباس قمی)، ج1، ص 224؛ زندگانی چهارده معصوم(ع) (ترجمه اعلام الوری)، ص 300
3- الارشاد، ص 349
4- التنبیه و الاشراف (مسعودی)، ص 260