8 ذی الحجه
استقرار مراسم حج در ذی حجّه (10 ق)
از احادیث و روایات متعدد، به دست می آید که انجام مراسم حج برای نخستین بار،از سوی حضرت آدم(ع) واقع گردید و حج او،پس از پذیرفته شدن توبه اش بود و او ، در ماه ذی حجّه الحرام،این عمل عبادی را به جای آورد.
(1)
در زمان حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش حضرت اسماعیل(ع)، که آن دو به امر پروردگار متعال، خانه خدا را تجدید بنا نموده بودند،در ایام ذی حجّه مراسم حج را به جای آوردند (2) و این سنّت الهی درمیان او لاد واحفاد حضرت اسماعیل(ع)تا صد هاسال بر قرار بود، تا اینکه مردم جزیرةالعرب به تدریج به کفر و شرک روی آورد و خانه خدا را بت کده خویش قرار دادند، ولی مراسم حج را به خاطر افتخار و مزیت خویش نگه داشتند.
آنان به دلایل شخصی و عدم شکیبایی در سه ماه حرام متوالی[ذی قعده، ذی حجّه و محرم]برای قتل، غارت و تجاوز به همدیگر(3)، یا به انگیزه اقلیمی و او ضاع جوّی جهت نگه داشتن ایام حج در یک مقطع خاص از سال شمسی(4)، اقدام به جابجایی ماه های حرام کردند و قرآن مجید با اشاره به کردار آنان، عملشان را مورد انتقاد و سرزنش قرارداد.
در قرآن کریم، در این باره آمده است:اِنّمَا النَّسیی زیادَةُفی الکُفرِ یضَّلُ بِهِ اِلذّینَ کَفَرُوا یحِلُونَهُ عاماً وَ یحَّرِمُونَهُ عاماً، لِیوطِئُوا عِدََّةَ ما حَرَّمَ اللهُ فَیحِلُوا ما حَرَّمَ اللهُ زُینَ لَهُم سُوُء اَعمالِهِم.
(5)
یعنی همانا فراموشی درکفر[عصرجاهلیت]، بسیار بود که بدان جهت گمراه می شدند آنانی که کفر ورزیده بود ند، به طوری که [ ماه حرام را ] در سالی حلال و در سال دیگر حرام می شمردند،تا پای مال کنند شمار آنچه را که خداوندمتعال حرام کرده است.
پس حلال می شمردند آن [ ماهایی] را که خداوند حرام کرده بود.
[ بدین ترتیب] کردار زشتشان بر آنان آراسته می گردید.
به هر روی، عرب های جزیرة العرب برای گریز از حرمت ما های حرام، ترفند های گوناگونی به کار بستند.
آنان بنا بر قولی، ماه هایی ذی قعده و ذی حجّه را ماه های حرام می شمردند و سپس ماه محرم را حلال اعلام کرده و ماه صفر را به جای آن حرام می شمردند؛ تا این که هم حرمت سه ماه را نگه داشته و هم به مدت یک ماه در میان آنها، فرصت جنگ و جدال و غارت داشته باشند.
بنا بر قولی دیگر،آنان در هر دو سال یک ماه راحرام می شمرده ودوماه دیگر راحلال می دانستند.
مثلاً دو سال پشت سر هم ماه ذی قعده و دو سال پشت سر هم ماه ذی حجّه را و دو سال متوالی ماه محرم را ماه حج قرار می دادند و بقیه ماه ها را بر خود حلال می کردند.
بدین گونه ماه های حرام و ایام حج را دست خوش هواهای نفسانی خودقرار داده و سنت الهی را تعطیل کردند.
اما با ظهور اسلام و آزاد سازی مکه معظمه به دست توانای رسول خدا(ص)،از سنت شکنی عرب هاجلوگیری شد و ماه حج و زیارت خانه خدابه جای اصلی اش برگشت.
(6)
عرب های جزیرة العرب در سال هشتم هجری، حج را در ذی قعده انجام دادند، اما در سال نهم و دهم قمری آن را در ماه ذی حجّه به جای آوردندو در حجة الوداع،که رسول خدا(ص) در ذی حجّه سال دهم هجری به زیارت خانه خدارفته بود،همان ماه را برای همیشه، ماه انجام حج واجب قرار داد و در ضمن خطبه ای فرمود:همانا زمان ، به مانند هیاتی که خداوند در آفرینش زمین و آسمان به وجود آورد، به جای اصلی اش بر می گردد.
به این صورت که هر سال دوازده ماه دارد و چهار ماه از آنها حرام است که سه ماه پشت سر هم [ذی قعده، ذی حجّه و محرم]وچهارمین ماه [رجب] که میان جمادی و شعبان قرار گرفته است.
(7)
از آن هنگام، مراسم حج، همه ساله در ذی حجّه بر گزار می گردد.
1- بحار الانوار[علامه مجلسی]، ج11،ص 178 و ج 98،ص189
2- همان،ج 21،ص99 و مجمع االبیان[فضل بن حسن طبرسی]،ج2-1،ص 39
3- بحار الانوار، ج9 ، ص79
4- همان ، ج 53 ، ص 39
5- سوره توبه (9) ، آیه 37
6- بحار الانوار ، ج 53 ، ص 39
7- مجمع البیان ، ج 6-5 ، ص 45