نهج البلاغه - حکمت : 31 - پایه های ایمان، کفر و شک

وَ سُئِلَ ( علیه السلام ) عَنِ الْإِیمَانِ فَقَالَ: الْإِیمَانُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ عَلَى الصَّبْرِ وَ الْیَقِینِ وَ الْعَدْلِ وَ الْجِهَادِ وَ الصَّبْرُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى الشَّوْقِ وَ الشَّفَقِ وَ الزُّهْدِ وَ التَّرَقُّبِ فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّةِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ اجْتَنَبَ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا اسْتَهَانَ بِالْمُصِیبَاتِ وَ مَنِ ارْتَقَبَ الْمَوْتَ سَارَعَ إِلَى الْخَیْرَاتِ وَ الْیَقِینُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى تَبْصِرَةِ الْفِطْنَةِ وَ تَأَوُّلِ الْحِکْمَةِ وَ مَوْعِظَةِ الْعِبْرَةِ وَ سُنَّةِ الْأَوَّلِینَ فَمَنْ تَبَصَّرَ فِی الْفِطْنَةِ تَبَیَّنَتْ لَهُ الْحِکْمَةُ وَ مَنْ تَبَیَّنَتْ لَهُ الْحِکْمَةُ عَرَفَ الْعِبْرَةَ وَ مَنْ عَرَفَ الْعِبْرَةَ فَکَأَنَّمَا کَانَ فِی الْأَوَّلِینَ وَ الْعَدْلُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى غَائِصِ الْفَهْمِ وَ غَوْرِ الْعِلْمِ وَ زُهْرَةِ الْحُکْمِ وَ رَسَاخَةِ الْحِلْمِ فَمَنْ فَهِمَ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ وَ مَنْ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ صَدَرَ عَنْ شَرَائِعِ الْحُکْمِ وَ مَنْ حَلُمَ لَمْ یُفَرِّطْ فِی أَمْرِهِ وَ عَاشَ فِی النَّاسِ حَمِیداً وَ الْجِهَادُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الصِّدْقِ فِی الْمَوَاطِنِ وَ شَنَآنِ الْفَاسِقِینَ فَمَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ شَدَّ ظُهُورَ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ نَهَى عَنِ الْمُنْکَرِ أَرْغَمَ أُنُوفَ الْکَافِرِینَ وَ مَنْ صَدَقَ فِی الْمَوَاطِنِ قَضَى مَا عَلَیْهِ وَ مَنْ شَنِئَ الْفَاسِقِینَ وَ غَضِبَ لِلَّهِ غَضِبَ اللَّهُ لَهُ وَ أَرْضَاهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ الْکُفْرُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ عَلَى التَّعَمُّقِ .
وَ التَّنَازُعِ وَ الزَّیْغِ وَ الشِّقَاقِ فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ یُنِبْ إِلَى الْحَقِّ وَ مَنْ کَثُرَ نِزَاعُهُ بِالْجَهْلِ دَامَ عَمَاهُ عَنِ الْحَقِّ وَ مَنْ زَاغَ سَاءَتْ عِنْدَهُ الْحَسَنَةُ وَ حَسُنَتْ عِنْدَهُ السَّیِّئَةُ وَ سَکِرَ سُکْرَ الضَّلَالَةِ وَ مَنْ شَاقَّ وَعُرَتْ عَلَیْهِ طُرُقُهُ وَ أَعْضَلَ عَلَیْهِ أَمْرُهُ وَ ضَاقَ عَلَیْهِ مَخْرَجُهُ وَ الشَّکُّ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى التَّمَارِی وَ الْهَوْلِ وَ التَّرَدُّدِ وَ الِاسْتِسْلَامِ فَمَنْ جَعَلَ الْمِرَاءَ دَیْدَناً لَمْ یُصْبِحْ لَیْلُهُ وَ مَنْ هَالَهُ مَا بَیْنَ یَدَیْهِ نَکَصَ عَلَى عَقِبَیْهِ وَ مَنْ تَرَدَّدَ فِی الرَّیْبِ وَطِئَتْهُ سَنَابِکُ الشَّیَاطِینِ وَ مَنِ اسْتَسْلَمَ لِهَلَکَةِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ هَلَکَ فِیهِمَا .
قال الرضی : و بعد هذا کلام ترکنا ذکره خوف الإطالة و الخروج عن الغرض المقصود فی هذا الکتاب.

درباره ایمان از آن حضرت سوال شد، آن حضرت در پاسخ فرمود: ایمان بر چهار پایه مستحکم است: صبر، یقین، عدل و جهاد. صبر از این پایه ها بر چهار شعبه است: اشتیاق است و شفقت و پارسایی و امید داشتن. پس هر کس که اشتیاق به بهشت دارد، شهوات را از دل بزداید و هر کس که از دوزخ بترسد، از محرمات اجتناب نماید و هر کس در دنیا پارسایی پیشه کند، مصیبتها را ناچیز یابد و هر کس که در انتظار مرگ باشد، سبقت به خیرات نماید. یقین از این پایه ها بر چهار شعبه است: هشیاری بینا و شناخت و تحقیق در حکمت و پند از عبرتها و سنتهای (ثابت) گذشتگان. پس هر کس که در هشیاری بینا شود، حکمت بر او آشکار گردد و هر کس حکمت بر او ظاهر شود، عبرت را شناسد و هر کس عبرت را شناسد، گویی از اولین روزگاران تاکنون بوده است.

عدالت از این پایه ها بر چهار شعبه است: بر فهمی عمیق و علمی غوطه ور در حقایق، و شکوفایی و زیبایی حکم و استحکام بردباری. پس هر کس که از فهم برخوردار باشد، به ژرفای علم واصل می گردد. و هر کس ژرفای علم را درک کرد، از دریافت چشمه سار شریعت برخوردار گشت. هر کس بردباری کند، در زندگی خود تفریط نکند و در میان مردم پسندیده زندگی می کند.
جهاد از این پایه ها بر چهار شعبه است: امر به معروف (همه نیکی ها) و نهی از منکر (همه زشتی ها) و صدق در همه موارد جهاد و دشمن داشتن مردم فاسق: پس هر کس امر به معروف کند، پشتیبان محکمی برای مردم باایمان می گردد و هر کس از منکر (زشتی ها) نهی کند، دماغ کفار را به خاک مالیده است و هر کس در هنگام جنگ برای خدا حرکت از روی صدق کرد، وظیفه ای را که بر عهده داشت ادا نمود و هر کس مردم تبهکار را دشمن تلقی کرد و برای خدا غضب نمود، خداوند به خاطر او غضب خواهد کرد و او را روز قیامت خشنود خواهد ساخت.
و کفر بر چهار پایه است: افراط در ژرف جویی توهم زا، تنازع و خصومت ورزی، کناره گیری از حق، و عناد ورزیدن. پس هر کس به بهانه ژرف اندیشی در اوهام و خیالات فرو رفت، به سوی حق برنخواهد گشت و هر کس نزاع و تخاصمش بر مبنای نادانی باشد، کوری او درباره حق فراوان خواهد بود و هر کس از جاده حقیقت بلغزد، نیکی در نزد او بد، و بد در نزد او نیکی تلقی می شود و به مستی گمراهی مبتلا گردد. و هر کس که عناد ورزید، راه ها برای او سنگلاخ و ناهموار گشت و شوون زندگی اش دچار مشکلات و راه رهایی برای او تنگ شد. شک از این پایه ها بر چهار شعبه است: مجادله برای خودنمایی، ترس، شک و تردید، و تسلیم و عقب نشینی. پس هر کس که مجادله را خصلت خود قرار داد، تاریکی اش به روشنی نرسد. و هر کس که پدیده های پیش رویش او را احاطه کند، به عقب برگردد و هر کس در اضطراب و دودلی مردد شود، شیطان با سم هایش او را بمالد. و هر کس خود را به عوامل هلاکت دنیا و آخرت بسپارد، در دنیا و آخرت به هلاکت افتد.