احکام شرعی - احکام خرید و فروش/ - معاملات (1) باطل - تطابق با فتوای آیت الله العظمی صافی

2055 - در چند مورد معامله باطل است : اول : خرید و فروش عین نجس ، مثل بول وغائط و مسکرات ، بنابر اقوی در بعضی و بنابر احتیاط واجب در بعضی . دوم : خرید وفروش مال غصبی ، مگر آنکه صاحبش معامله را اجازه کند. سوم : خرید و فروش چیزهایی که مال نیست . چهارم : معامله چیزی که منافع معمولی آن حرام باشد، مثل آلات قمار وموسیقی . پنجم : معامله ای که در آن ربا باشد. و حرام است غش در معامله ، یعنی فروختن جنسی که با چیز دیگر مخلوط است در صورتی که آن چیز معلوم نباشد و فروشنده هم به خریدار نگوید، مثل فروختن روغنی که آن را با پیه مخلوط کرده است ، و این عمل را غش می گویند. از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم منقول است که فرمودند: از ما نیست کسی که در معامله با مسلمانان غش کند یا به آنان ضرر بزندیا تقلب و حیله نماید، و هر که با برادر مسلمان خود غش کند، خداوند برکت روزی او را می برد و راه معاش او را می بندد و او را به خودش واگذار می کند.

2056 - فروختن چیز پاکی که نجس شده و آب کشیدن آن ممکن است اشکال ندارد ( ولي اگر مشتري آن چيز را براي كاري بخواهد كه شرط آن پاك بودن است ،مثلا از قسم خوراكي باشد كه مي خواهد آن را بخورد و قابل تطهير است ، بايد فروشنده نجس بودن آن را بگويد، و اگر قابل تطهير نيست مثل سكنجبين نجس كه مورداستفاده ديگر نيست ، خريد و فروش آن جايز نيست ، ولي اگر از قسم خوراكي نباشدو مثل لباس باشد، اگرچه مشتري در آن نماز بخواند، چون در نماز طهارت ظاهري بدن و لباس كافي است لازم نيست نجس بودن آن را بگويد.)ولی اگر مشتری بخواهد آن چیز را بخورد باید فروشنده نجس بودن آن را به او بگوید.

2057 - اگر چیز پاکی مانند روغن و نفت که آب کشیدن آن ممکن نیست نجس شود ( چنانچه آن را براي كاري بخواهند كه شرطش پاك بودن است ، مثلا روغن نجس را براي خوردن بخواهند بايد به خريدار بگويد، و اگر غير از خوردن مورداستفاده ديگر نيست فروش آن حرام است ، و اگر براي كاري بخواهند كه شرط آن پاك بودن نيست ، مثلا بخواهند نفت نجس را بسوزانند، فروش آن اشكال ندارد.)، چنانچه مثلا روغن نجس را برای خوردن به خریدار بدهند معامله باطل وعمل حرام است و اگر برای کاری بخواهد که شرط آن پاک بودن نیست ، مثلا بخواهندنفت نجس را بسوزانند فروش آن اشکال ندارد.

2058 - ( خريد و فروش دواهايي كه متنجس است و از اعيان نجسه مثل شراب ومردار نيست براي فايده اي كه حرام نباشد جايز است ، و اگر مثل مردار و شراب باشد، در صورتي كه در دوا مستهلك نباشد خريد و فروش آن حرام است ، ولي اگر پول را در مقابل ظرف آن يا در مقابل زحمت دوا فروش بدهند اشكال ندارد.) باید دوایی را که مثل شراب عین آن نجس است معامله نکنند،ولی معامله دوایی که عینش نجس نیست ، اگر به آن احتیاج داشته باشند اشکال ندارد.

2059 - خرید و فروش روغن و دواهای روان و عطرهایی که از ممالک غیر اسلامی می آورند اگر نجس بودن آنها معلوم نباشد اشکال ندارد، ولی روغنی را که از حیوان بعد از جان دادن آن می گیرند چنانچه در شهر کفار از دست کافر بگیرند و ازحیوانی باشد که اگر رگ آن را ببرند خون از آن جستن می کند نجس است و معامله آن باطل می باشد، ( پايان مسأله در رساله آيةالله صافي گلپايگاني .) بلکه اگر در شهر مسلمانان هم از دست کافر بگیرند معامله آن باطل است ، مگر آنکه بدانند که آن کافر از مسلمان خریده است .

2060 - اگر روباه را به غیر دستوری که در شرع معین شده کشته باشند یا خودش مرده باشد، خرید و فروش پوست آن حرام و معامله آن باطل است .

2061 - خرید و فروش گوشت و پیه و چرمی که از ممالک غیر اسلامی می آورند( باطل است و اگر از دست كافر در بازار اسلام گرفته شود بنابر احتياطلازم معامله آن باطل است ، ولي اگر انسان بداند كه آنها از حيواني است كه به دستور شرع كشته شده خريد و فروش آنها اشكال ندارد.) یا از دست کافر گرفته می شود باطل است ، ولی اگر انسان بداند که آنها از حیوانی است که به دستور شرع کشته شده خرید و فروش آنها اشکال ندارد.

2062 - خرید و فروش گوشت و پیه و چرمی که از دست مسلمان ( در بازار اسلام گرفته شود اشكال ندارد، ولي ...) گرفته شوداشکال ندارد، ولی اگر انسان بداند که آن مسلمان آن را از دست کافر گرفته و تحقیق نکرده که از حیوانی است که به دستور شرع کشته شده یا نه ، ( معامله آن باطل است ، و اگر از دست مسلمان در بازار كفار گرفته شودبنابر احتياط لازم معامله آن باطل است ، مگر آنكه مسلمان با آن ، معامله پاك بودن كند و احتمال داده شود كه پاك بودن آن را به دست آورده .) خریدن آن حرام و معامله آن باطل است .

2063 - خرید و فروش مسکرات حرام و معامله آنها باطل است .

2064 - فروختن مال غصبی ( اگر مالك آن معامله را رد كرد، باطل است و...) باطل است ، و فروشنده باید پولی را که از خریدارگرفته به او برگرداند.

2065 - اگر خریدار قصدش این باشد که پول جنس را ندهد ( به نحوي كه قصد معامله نداشته باشد معامله اشكال دارد، و اگر جدا قصدمعامله داشته باشد اشكال ندارد.) معامله اشکال دارد.

2066 - ( اگر خريدار بخواهد پول جنسي را كه به ذمه خريده بعدا از مال حرام بدهد معامله صحيح است ، ولي بايد مقداري را كه بدهكار است از مال حلال بدهد تااين كه ذمه اش بري ء گردد.) اگر خریدار بخواهد پول جنس را بعدا از حرام بدهد و از اول هم قصدش این باشد معامله اشکال دارد، و اگر از اول قصدش این نباشد معامله صحیح است ، ولی باید مقداری را که بدهکار است از مال حلال بدهد.

2067 - خرید و فروش آلات ( قمار و آلات لهو و لعب مثل تار و ساز و سنتور و غير اينها حتي سازهاي كوچك حرام است ، بلكه شكستن آنها و تغيير هيأت آنها واجب است .) لهو مثل تار و ساز حتی سازهای کوچک حرام است .

2068 - اگر چیزی را که می شود استفاده حلال از آن ببرند به قصد این بفروشدکه آن را در حرام مصرف کنند، مثلا انگور را به این قصد بفروشد که از آن شراب تهیه نمایند، معامله آن حرام و باطل است .

2069 - ( ساختن مجسمه حرام است و احتياط واجب ترك خريد و فروش آن است .) خرید و فروش مجسمه و صابون یا چیزهای دیگری که روی آن مجسمه دارداشکال ندارد.

2070 - خریدن چیزی که از قمار یا دزدی یا از معامله باطل تهیه شده باطل وتصرف در آن مال حرام است و اگر کسی آن را بخرد باید به صاحب اصلیش برگرداند.

2071 - اگر روغنی را که با پیه مخلوط است بفروشد، چنانچه آن را معین کند، مثلابگوید این یک من روغن را می فروشم ، مشتری ( معامله به مقدار پيه اي كه در آن است باطل مي باشد و پولي كه فروشنده براي پيه آن گرفته مال مشتري و پيه مال فروشنده است و مشتري مي تواند معامله روغن خالصي را هم كه در آن است به هم بزند، ولي اگر آن را معين نكند بلكه يك من روغن در ذمه بفروشد، بعد روغني كه پيه دارد بدهد، مشتري مي تواند آن روغن راپس بدهد و روغن خالص را مطالبه نمايد.) می تواند معامله را به هم بزند، ولی اگر آن را معین نکند بلکه یک من روغن بفروشد، بعد روغنی که پیه دارد بدهد، مشتری می تواند آن روغن را پس بدهد و روغن خالص مطالبه نماید.

2072 - اگر مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه می فروشند به زیادتر از همان جنس بفروشد، مثلا یک من گندم را به یک من و نیم گندم بفروشد ربا و حرام است ،( در رساله آيةالله صافي گلپايگاني عبارت : "و گناه يك درهم ربا بزرگتراز آن است كه انسان هفتاد مرتبه با محارم خود زنا كند" نيامده است .) و گناه یک درهم ربا بزرگتر از آن است که انسان هفتاد مرتبه با محرم خودزنا کند، بلکه اگر یکی از دو جنس سالم و دیگری معیوب ، یا جنس یکی خوب و جنس دیگری بد باشد یا با یکدیگر تفاوت قیمت داشته باشند، چنانچه بیشتر از مقداری که می دهد بگیرد باز هم ربا و حرام است ، پس اگر مس درست را بدهد و بیشتر ازآن مس شکسته بگیرد، یا برنج صدری را بدهد و بیشتر از آن برنج گرده بگیرد، یاطلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد ربا و حرام می باشد.

2073 - اگر چیزی را که اضافه می گیرند غیر از جنسی باشد که می فروشد، مثلا یک من گندم به یک من گندم و ده تومان پول بفروشد باز هم ربا و حرام است ، بلکه اگرچیزی زیادتر نگیرد ولی شرط کند که خریدار عملی برای او انجام دهد، ربا و حرام می باشد.

2074 - اگر کسی که مقدار کمتر را می دهد چیزی علاوه کند، مثلا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم بفروشد، ( اشكال ندارد، و همچنين است اگر هر دو طرف چيزي زياد كنند، مثلا يك من گندم و يك دستمال را به يك من و نيم گندم و يك دستمال بفروشد.) اگر مقدار کمتر در قیمت مساوی بامقدار بیشتر همجنس آن باشد و کسی که مقدار کمتر را می دهد برای خلاصی از فروش آن به زیادتر از همجنس ، چیزی علاوه کند، مثلا یک من گندم اعلا و یک دستمال را به یک من و نیم گندم متوسط بفروشد اشکال ندارد، و همچنین است اگر از هر دو طرف چیزی زیاد کنند، مثلا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم و یک دستمال بفروشد، ولی اگر چیز علاوه برای فرار از ربا باشد، مثلا یک من گندم خوب را به یک من و نیم گندم خوب مثل آن بخواهد نسیه بفروشد و برای فرار ازربا چیزی بر یک من گندم علاوه کند جایز نیست .

2075 - اگر چیزی را که مثل پارچه با متر و ذرع می فروشند یا چیزی را که مثل گردو و تخم مرغ با شماره معامله می کنند بفروشد و زیادتر بگیرد، مثلا ده تا تخم مرغ بدهد و یازده تا بگیرد اشکال ندارد.

2076 - جنسی را که در بعضی از شهرها به وزن یا پیمانه می فروشند و در بعضی از شهرها با شماره معامله می کنند، اگر در شهری که آن را با وزن یا پیمانه می فروشند زیادتر بگیرد ربا و حرام است و در شهر دیگر ربا نیست .

2077 - اگر چیزی را که می فروشد و عوضی را که می گیرد از یک جنس نباشد زیادی گرفتن اشکال ندارد، پس اگر یک من برنج بفروشد و دو من گندم بگیرد معامله صحیح است .

2078 - اگر جنسی را که می فروشد و عوضی را که می گیرد از یک چیز عمل آمده باشد باید در معامله زیادی نگیرد، پس اگر یک من روغن بفروشد و در عوض آن یک من و نیم پنیر بگیرد ربا و حرام است ، و احتیاط واجب آن است که اگرمیوه رسیده را با میوه نارس معامله کند زیادی نگیرد.

2079 - جو و گندم در ربا یک جنس حساب می شود، پس اگر یک من گندم بدهد ویک من و پنج سیر جو بگیرد ربا و حرام است ، و نیز اگر مثلا ده من جو بخرد که سرخرمن ده من گندم بدهد، چون جو را نقد گرفته و بعد از مدتی گندم را می دهد مثل آن است که زیادی گرفته و حرام می باشد.

2080 - اگر مسلمان از کافری که در پناه اسلام نیست ربا بگیرد اشکال ندارد،و نیز پدر و فرزند و زن و شوهر می توانند از یکدیگر ربا بگیرند.