احکام شرعی - احکام مساقات - تطابق با فتوای آیت الله العظمی سیستانی

2238 - اگر انسان با کسی به این قسم معامله کند که درختهای میوه ای را که درختها یا منافع آن مال خود اوست و یا اختیار آن با اوست تا مدت معینی به آن کس واگذار کند که تربیت نماید و آب دهد و به مقداری که قرار می گذارند ازمیوه آن بردارد این معامله را مساقات می گویند.

2239 - معامله مساقات در درختهایی که مثل بید و چنار میوه نمی دهد صحیح نیست ( ميوه نمي دهد در صورتي كه حاصل ديگري داشته باشند مثل برگ و گل كه داراي ماليت قابل توجهي باشد - مانند درخت حنا كه از برگ آن استفاده - صحيح است .) ولی در مثل درخت حنا که از برگ آن استفاده می کنند یا درختی که ازگل آن استفاده می کنند اشکال ندارد.

2240 - در معامله مساقات لازم نیست صیغه بخوانند بلکه اگر صاحب درخت به قصدمساقات آن را واگذار کند و کسی که کار می کند به همین قصد ( مشغول كار شود معامله صحيح است .) تحویل بگیرد معامله صحیح است .

2241 - مالک و کسی که تربیت درختها را به عهده می گیرد ( بايد بالغ و عاقل باشند و كسي آنها را مجبور نكرده باشد و نيز بايدسفيه نباشند يعني مال خود را در كارهاي بيهوده مصرف نكنند و همچنين مالك نبايدمفلس باشد ولي اگر باغبان مفلس باشد در صورتي كه مساقات مستلزم تصرف او دراموالي كه از تصرف در آنها منع شده ، نباشد اشكال ندارد.) باید مکلف و عاقل باشند و کسی آنها را مجبور نکرده باشد و نیز باید حاکم شرع آنان را از تصرف در مال خوشان منع نکرده باشد بلکه اگر در حال بالغ شدن سفیه باشند اگرچه حاکم شرع منع نکرده باشد معامله ایشان صحیح نیست .

2242 - مدت مساقات باید معلوم باشد و اگر اول آن را معین کنند و آخر آن راموقعی قرار دهند که میوه آن سال به دست می آید صحیح است . ( ولي بايد مدت به قدري باشد كه در آن مدت به دست آمدن حاصل ممكن باشد.)

2243 - باید سهم هر کدام نصف یا ثلث حاصل و مانند اینها باشد و اگر قراربگذارند که مثلا صد من از میوه ها مال مالک و بقیه مال کسی باشد که کار می کند،معامله باطل است .

2244 - ( لازم نيست قرار معامله مساقات را پيش از ظاهر شدن حاصل بگذارند،بلكه اگر بعد از ظاهر شدن هم قرار بگذارند چنانچه كاري مانده باشد كه براي زيادي حاصل يا بهتر شدن آن يا سالم ماندن از آفات لازم باشد معامله صحيح است ولي اگراين چنين كاري باقي نمانده باشد هرچند كاري كه مانند آبياري كه براي تربيت درخت لازم است يا چيدن ميوه يا نگهداري از آن باقي مانده باشد، صحت معامله محل اشكال است .) باید قرار معامله مساقات را پیش از ظاهر شدن میوه بگذارند و اگربعد از ظاهر شدن میوه و پیش از رسیدن آن قرار بگذارند پس اگر کاری مانندآبیاری یا کار دیگر که برای زیاد شدن میوه یا خوب شدن آن لازم است باقی مانده باشد معامله صحیح است وگرنه اشکال دارد اگر چه احتیاج به کاری مانند چیدن میوه و نگهداری آن داشته باشد.

2245 - معامله مساقات در بوته خربزه و خیار و مانند اینها ( بنابر اظهر صحيح است .) صحیح نیست .

2246 - درختی که از آب باران یا رطوبت زمین استفاده می کند و به آبیاری احتیاج ندارد ( اگر به كارهاي ديگر مانند آنچه در مسأله 2244 گذشت محتاج باشد،معامله مساقات در آن صحيح است .) اگر به کارهای دیگر مانند بیل زدن و کود دادن محتاج باشد معامله مساقات در آن صحیح است ولی چنانچه آن کارها در زیاد شدن یا خوب شدن میوه اثری نداشته باشد معامله مساقات اشکال دارد.

2247 - دو نفری که مساقات کرده اند با رضایت یکدیگر می توانند معامله را به هم بزنند و نیز اگر ( در ضمن قرارداد مساقات شرط كنند...) در ضمن خواندن صیغه مساقات شرط کنند که هر دو یا یکی ازآنان حق به هم زدن معامله را داشته باشند مطابق قراری که گذاشته اند به هم زدن معامله اشکال ندارد. بلکه اگر ( در ضمن معامله مساقات شرطي كنند...) در معامله شرط کنند و عملی نشود کسی که برای نفع او شرط کرده اند، می تواند معامله را به هم بزند.

2248 - اگر مالک بمیرد معامله مساقات به هم نمی خورد و ورثه اش به جای اوهستند.

2249 - اگر کسی که تربیت درختها به او واگذار شده بمیرد چنانچه در عقد ( قيد و شرط نكرده باشند...)شرط نکرده باشند که خودش آنها را تربیت کند ورثه اش به جای او هستند و چنانچه خودشان عمل را انجام ندهند و اجیر هم نگیرند حاکم شرع از مال میت اجیر می گیرد وحاصل را بین ورثه میت و مالک قسمت می کند و اگر ( قيد نكرده باشند...) شرط کرده باشند که خود اودرختها را تربیت نماید ( با مردن او معامله به هم مي خورد.) پس اگر قرار گذاشته اند که به دیگری واگذار نکند بامردن او معامله به هم می خورد و اگر قرار نگذاشته اند مالک می تواند عقد را به هم بزند یا راضی شود که ورثه او یا کسی که آنها اجیرش می کنند درختها را تربیت نماید.

2250 - اگر شرط کند که تمام حاصل برای مالک باشد مساقات باطل است و میوه مال مالک می باشد و کسی که کار می کند نمی تواند مطالبه اجرت نماید ولی اگرباطل بودن مساقات به جهت دیگر باشد مالک باید مزد آبیاری و کارهای دیگر رابه مقدار معمول به کسی که درختها را تربیت کرده بدهد. ( ولي اگر مقدار معمول بيشتر از مقدار قرارداد باشد، و او از آن اطلاع داشته باشد، دادن زيادي لازم نيست .)

2251 - اگر زمینی را به دیگری واگذار کند که در آن درخت بکارد وآنچه عمل می آیدمال هر دو باشد، ( اين معامله بنابر اظهر صحيح است هر چند احتياط در ترك آن است ولي براي رسيدن به نتيجه آن مي توان معامله اي انجام داد كه بي اشكال صحيح است ، مثلا دوطرف به اين نحو با هم صلح و سازش كنند، يا اين كه در نهالها با هم شريك شوند،سپس باغبان خود را به مالك زمين براي كاشتن و تربيت و آبياري سهم او، در مدت زماني معين ، به نصف منافع زمين اجاره دهد.) معامله باطل است . پس اگر درختها مال صاحب زمین بوده ، بعداز تربیت هم مال او است و باید مزد کسی که آنها را تربیت کرده بدهد و اگرمال کسی بوده که آنها را تربیت کرده ، بعد از تربیت هم مال او است و می تواندآنها را بکند، ولی باید گودالهایی را که به واسطه کندن درختها پیدا شده پر کندواجاره زمین را از روزی که درختها را کاشته به صاحب زمین بدهد ومالک هم می تواند او را مجبور نماید که درختها را بکند و اگر به واسطه کندن درخت عیبی درآن پیدا شود، باید تفاوت قیمت آن را به صاحب درخت بدهد و نمی تواند اورا مجبور کند که با اجاره یا بدون اجاره درخت را در زمین باقی بگذارد.