احکام شرعی - احکام خرید و فروش/ - معاملات (1) باطل - تطابق با فتوای آیت الله العظمی خویی

2055 - در چند مورد معامله باطل است : اول : خرید و فروش عین نجس ، مثل بول وغائط و مسکرات ، بنابر اقوی در بعضی و بنابر احتیاط واجب در بعضی . دوم : خرید وفروش مال غصبی ، مگر آنکه صاحبش معامله را اجازه کند. سوم : خرید و فروش چیزهایی که مال نیست . چهارم : معامله چیزی که منافع معمولی آن حرام باشد، مثل آلات قمار وموسیقی . پنجم : معامله ای که در آن ربا باشد. و حرام است غش در معامله ، یعنی فروختن جنسی که با چیز دیگر مخلوط است در صورتی که آن چیز معلوم نباشد و فروشنده هم به خریدار نگوید، مثل فروختن روغنی که آن را با پیه مخلوط کرده است ، و این عمل را غش می گویند. از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم منقول است که فرمودند: از ما نیست کسی که در معامله با مسلمانان غش کند یا به آنان ضرر بزندیا تقلب و حیله نماید، و هر که با برادر مسلمان خود غش کند، خداوند برکت روزی او را می برد و راه معاش او را می بندد و او را به خودش واگذار می کند.

2056 - فروختن چیز پاکی که نجس شده و آب کشیدن آن ممکن است اشکال ندارد ( ولي اگر مشتري آن چيز را براي كاري بخواهد كه شرط آن پاك بودن است ،مثلا از قسم خوراكي است كه مي خواهد او را بخورد، بايد فروشنده نجس بودن آن رابه او بگويد، ولي اگر لباس است گفتن لازم نيست ، اگر چه مشتري با آن نمازبخواند، زيرا كه در نماز طهارت ظاهري بدن و لباس كافي است .)ولی اگر مشتری بخواهد آن چیز را بخورد باید فروشنده نجس بودن آن را به او بگوید.

2057 - اگر چیز پاکی مانند روغن و نفت که آب کشیدن آن ممکن نیست نجس شود ( چنانچه آن را براي كاري بخواهد كه شرطش پاك بودن است ، مثلا روغن رابراي خوردن بخواهد، لازم است فروشنده نجاست او را به مشتري بگويد، و همچنين است اگر براي كاري بخواهند كه شرط آن پاك بودن نيست ، مثلا بخواهند نفت نجس را بسوزانند ولي در معرض اين باشد كه خوراك يا بدن مشتري نجس شود كه در اين صورت نيز گفتن لازم است ، زيرا كه سبب شدن براي خوردن نجاست و همچنين سبب شدن براي نجاست بدن كه موجب بطلان وضو يا غسل گردد جايز نيست .)، چنانچه مثلا روغن نجس را برای خوردن به خریدار بدهند معامله باطل وعمل حرام است و اگر برای کاری بخواهد که شرط آن پاک بودن نیست ، مثلا بخواهندنفت نجس را بسوزانند فروش آن اشکال ندارد.

2058 - ( خريد و فروش دواهاي نجس خوردني اگر چه جايز است ولي بايد نجاستش را به مشتري بگويند، و همچنين اگر خوردني نباشد ولي در معرض اين باشد كه خوراك يا بدن مشتري آلوده به نجاست شود.) باید دوایی را که مثل شراب عین آن نجس است معامله نکنند،ولی معامله دوایی که عینش نجس نیست ، اگر به آن احتیاج داشته باشند اشکال ندارد.

2059 - خرید و فروش روغن و دواهای روان و عطرهایی که از ممالک غیر اسلامی می آورند اگر نجس بودن آنها معلوم نباشد اشکال ندارد، ولی روغنی را که از حیوان بعد از جان دادن آن می گیرند ( در صورتي كه احتمال آن برود كه از حيواني است كه به دستور شرع كشته شده ، چنانچه از دست كافر بگيرند يا از ممالك غير اسلامي بياورند اگرچه پاك وخريد و فروش آن جايز است ولي خوردنش حرام و بر فروشنده لازم است كيفيت را به مشتري بفهماند. و روغني كه از حيوان بعد از جان دادنش گرفته شده يا چرمي كه ازدست مسلمان گرفته شود و انسان بداند آن را از دست كافر گرفته و تحقيق نكرده كه از حيواني است كه به دستور شرع كشته شده يا نه ، خريد و فروشش جايز است ، ولي نماز در آن چرم و خوردن آن روغن جايز نيست .) چنانچه در شهر کفار از دست کافر بگیرند و ازحیوانی باشد که اگر رگ آن را ببرند خون از آن جستن می کند نجس است و معامله آن باطل می باشد، بلکه اگر در شهر مسلمانان هم از دست کافر بگیرند معامله آن باطل است ، مگر آنکه بدانند که آن کافر از مسلمان خریده است .

2060 - اگر روباه ( و مانند آن را به ...) را به غیر دستوری که در شرع معین شده کشته باشند یا خودش مرده باشد، خرید و فروش پوست آن حرام و معامله آن باطل است .

2061 - ( چرمي كه از ممالك غير اسلامي مي آورند يا از دست كافر گرفته مي شود درصورتي كه احتمال برود از حيواني است كه به دستور شرع كشته شده خريد و فروش آن جايز است ، ولي نماز در آن جايز نيست .) خرید و فروش گوشت و پیه و چرمی که از ممالک غیر اسلامی می آورند یا از دست کافر گرفته می شود باطل است ، ولی اگر انسان بداند که آنها از حیوانی است که به دستور شرع کشته شده خرید و فروش آنها اشکال ندارد.

2062 - خرید و فروش ( چرمي كه از دست مسلمان ...) گوشت و پیه و چرمی که از دست مسلمان گرفته شوداشکال ندارد، ولی اگر انسان بداند که آن مسلمان آن را از دست کافر گرفته و تحقیق نکرده که از حیوانی است که به دستور شرع کشته شده یا نه ، ( خريد و فروش آن چرم جايز است ، ولي نماز در آن جايز نيست .) خریدن آن حرام و معامله آن باطل است .

2063 - ( مشروبات مسكر معامله آنها حرام و باطل است .) خرید و فروش مسکرات حرام و معامله آنها باطل است .

2064 - فروختن مال غصبی باطل است ، و فروشنده باید پولی را که از خریدارگرفته به او برگرداند.

2065 - ( اگر خريدار جدا قاصد معامله است ولي قصدش اين باشد كه پول جنسي راكه مي خرد ندهد، اين قصد به صحت معامله ضرر ندارد و لازم است پول آن را به فروشنده بدهد.) اگر خریدار قصدش این باشد که پول جنس را ندهد معامله اشکال دارد.

2066 - ( اگر خريدار بخواهد پول جنسي را كه به ذمه خريده بعدا از مال حرام بدهد معامله صحيح است ، ولي بايد مقداري را كه بدهكار است از مال حلال بدهد تااين كه ذمه اش بري ء گردد.) اگر خریدار بخواهد پول جنس را بعدا از حرام بدهد و از اول هم قصدش این باشد معامله اشکال دارد، و اگر از اول قصدش این نباشد معامله صحیح است ، ولی باید مقداری را که بدهکار است از مال حلال بدهد.

2067 - خرید و فروش آلات لهو مثل تار و ساز ( حرام است ، و بنابر احتياط سازهاي كوچك كه بازيچه بچه ها است نيز آن حكم را دارد، و اما آلات مشتركه مثل راديو و ضبط صوت در صورتي كه به قصد استعمال در حرام نباشد خريد و فروش آن مانعي ندارد.) حتی سازهای کوچک حرام است .

2068 - اگر چیزی را که می شود استفاده حلال از آن ببرند به قصد این بفروشدکه آن را در حرام مصرف کنند، مثلا انگور را به این قصد بفروشد که از آن شراب تهیه نمایند، معامله آن حرام ( و بلكه بنابر احتياط باطل است ، ولي اگر به اين قصد نفروشد و فقطبداند كه مشتري از انگور شراب تهيه خواهد كرد، ظاهر اين است كه معامله اشكال ندارد.) و باطل است .

2069 - ( ساختن مجسمه جاندار بلكه نقاشي آن نيز حرام است ، ولي خريد و فروش آن مانعي ندارد، اگر چه احوط ترك است .) خرید و فروش مجسمه و صابون یا چیزهای دیگری که روی آن مجسمه دارداشکال ندارد.

2070 - خریدن چیزی که از قمار یا دزدی یا از معامله باطل تهیه شده ( حرام است و اگر كسي آن را بخرد و از فروشنده بگيرد بايد به صاحب اصليش برگرداند.) باطل وتصرف در آن مال حرام است و اگر کسی آن را بخرد باید به صاحب اصلیش برگرداند.

2071 - اگر روغنی را که با پیه مخلوط است بفروشد، چنانچه آن را معین کند، مثلابگوید این یک من روغن را می فروشم ، مشتری ( معامله به مقدار پيه اي كه در آن است باطل مي باشد و پولي كه فروشنده براي پيه آن گرفته مال مشتري و پيه مال فروشنده است و مشتري مي تواند معامله روغن خالصي را هم كه در آن است به هم بزند، ولي اگر آن را معين نكند بلكه يك من روغن در ذمه بفروشد، بعد روغني كه پيه دارد بدهد، مشتري مي تواند آن روغن راپس بدهد و روغن خالص را مطالبه نمايد.) می تواند معامله را به هم بزند، ولی اگر آن را معین نکند بلکه یک من روغن بفروشد، بعد روغنی که پیه دارد بدهد، مشتری می تواند آن روغن را پس بدهد و روغن خالص مطالبه نماید.

2072 - اگر مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه می فروشند به زیادتر از همان جنس بفروشد، مثلا یک من گندم را به یک من و نیم گندم بفروشد ربا و حرام است ،( در رساله آيةالله خويي عبارت : "و گناه يك درهم ربا بزرگتر از آن است كه انسان هفتاد مرتبه با محارم خود زنا كند" نيامده است .) و گناه یک درهم ربا بزرگتر از آن است که انسان هفتاد مرتبه با محرم خودزنا کند، بلکه اگر یکی از دو جنس سالم و دیگری معیوب ، یا جنس یکی خوب و جنس دیگری بد باشد یا با یکدیگر تفاوت قیمت داشته باشند، چنانچه بیشتر از مقداری که می دهد بگیرد باز هم ربا و حرام است ، پس اگر مس درست را بدهد و بیشتر ازآن مس شکسته بگیرد، یا برنج صدری را بدهد و بیشتر از آن برنج گرده بگیرد، یاطلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد ربا و حرام می باشد.

2073 - اگر چیزی را که اضافه می گیرند غیر از جنسی باشد که می فروشد، مثلا یک من گندم به یک من گندم و ده تومان پول بفروشد باز هم ربا و حرام است ، بلکه اگرچیزی زیادتر نگیرد ولی شرط کند که خریدار عملی برای او انجام دهد، ربا و حرام می باشد.

2074 - اگر کسی که مقدار کمتر را می دهد چیزی علاوه کند، مثلا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم بفروشد، ( اشكال ندارد، و همچنين است اگر هر دو طرف چيزي زياد كنند، مثلا يك من گندم و يك دستمال را به يك من و نيم گندم و يك دستمال بفروشد.) اگر مقدار کمتر در قیمت مساوی بامقدار بیشتر همجنس آن باشد و کسی که مقدار کمتر را می دهد برای خلاصی از فروش آن به زیادتر از همجنس ، چیزی علاوه کند، مثلا یک من گندم اعلا و یک دستمال را به یک من و نیم گندم متوسط بفروشد اشکال ندارد، و همچنین است اگر از هر دو طرف چیزی زیاد کنند، مثلا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم و یک دستمال بفروشد، ولی اگر چیز علاوه برای فرار از ربا باشد، مثلا یک من گندم خوب را به یک من و نیم گندم خوب مثل آن بخواهد نسیه بفروشد و برای فرار ازربا چیزی بر یک من گندم علاوه کند جایز نیست .

2075 - اگر چیزی را که مثل پارچه با متر و ذرع می فروشند یا چیزی را که مثل گردو و تخم مرغ با شماره معامله می کنند بفروشد و زیادتر بگیرد، مثلا ده تا تخم مرغ بدهد و یازده تا بگیرد اشکال ندارد. ( ولي چنانچه مثلا ده عدد تخم مرغ را به يازده عدد در ذمه بفروشد لازم است كه بين آنها امتياز باشد، مثلا ده عدد تخم مرغ بزرگ را به يازده عدد تخم مرغ متوسط در ذمه بفروشد، زيرا كه اگر بين آنها هيچ امتياز نباشد خريد و فروش محقق نمي شود بلكه واقع معامله ، قرض است اگر چه به لفظ خريد و فروش باشد، وبدين جهت معامله حرام و باطل است ، و از اين قبيل است فروختن اسكناس نقدا به زيادتر از آن با مدت ، مثلا صد تومان نقدا بدهد كه صد و ده تومان بعد از شش ماه بگيرد، ولي اگر بين آنها امتياز باشد مثل آنكه صد تومان را به جنس ديگر ازاسكناس مثل دينار يا پوند يا دلار بفروشد كه در اين صورت با تفاوت قيمت نيزاشكال ندارد.)

2076 - ( جنسي را كه در غالب شهرها با وزن يا پيمانه مي فروشند و در بعضي شهرها با شماره معامله مي كنند، احتياط واجب آن است كه آن جنس را به زيادتر ازآن نفروشند، و در صورتي كه شهرها مختلف باشند و چنين غلبه اي در بين نباشد، حكم آن در شهري بر طبق معمول آن شهر است .) جنسی را که در بعضی از شهرها به وزن یا پیمانه می فروشند و در بعضی از شهرها با شماره معامله می کنند، اگر در شهری که آن را با وزن یا پیمانه می فروشند زیادتر بگیرد ربا و حرام است و در شهر دیگر ربا نیست .

2077 - اگر چیزی را که می فروشد و عوضی را که می گیرد از یک جنس نباشد زیادی گرفتن اشکال ندارد، پس اگر یک من برنج بفروشد و دو من گندم بگیرد معامله صحیح است .

2078 - اگر جنسی را که می فروشد و عوضی را که می گیرد از یک چیز عمل آمده باشد باید در معامله زیادی نگیرد، پس اگر ( يك من روغن گاو بفروشد و در عوض آن يك من و نيم پنير گاو بگيردربا و حرام است ، و همچنين است اگر ميوه رسيده را با ميوه نارس آن معامله كندنمي تواند زيادي بگيرد.) یک من روغن بفروشد و در عوض آن یک من و نیم پنیر بگیرد ربا و حرام است ، و احتیاط واجب آن است که اگرمیوه رسیده را با میوه نارس معامله کند زیادی نگیرد.

2079 - جو و گندم در ربا یک جنس حساب می شود، پس اگر یک من گندم بدهد ویک من و پنج سیر جو بگیرد ربا و حرام است ، و نیز اگر مثلا ده من جو بخرد که سرخرمن ده من گندم بدهد، چون جو را نقد گرفته و بعد از مدتی گندم را می دهد مثل آن است که زیادی گرفته و حرام می باشد.

2080 - ( معامله ربا چه با مسلمان ، چه با كافر حرام است . بلي ، اگر مسلمان ازكافري كه در پناه اسلام نيست يا از كافري كه در پناه اسلام است و ربا گرفتن درشريعتش جايز باشد ربا بگيرد اشكال ندارد، و بنابر احتياط واجب پدر و فرزند وزن و شوهر نيز نمي توانند از يكديگر ربا بگيرند.) اگر مسلمان از کافری که در پناه اسلام نیست ربا بگیرد اشکال ندارد،و نیز پدر و فرزند و زن و شوهر می توانند از یکدیگر ربا بگیرند.