فصل سوم - فضیلت و اعمال ماه مبارک رمضان
خطبه حضرت رسول الله به مناسبت ماه مبارک رمضان
شيخ صدوق به سند معتبره روايت كرده از حضرت امام رضا عليه السلام از پدران بزرگواران خود از حضرت اميرالمؤمنين عليه و علي اولاده السلام كه فرمود خطبه اي خواند براي ما روزي حضرت رسول خدا صلي الله عليه وآله پس فرمود اَيُّها النَّاس به درستي كه رو كرده است به سوي شما ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش ماهي است كه نزد خدا بهترين ماه ها است و روزهايش بهترين روزها است و شب هايش بهترين شب ها است و ساعت هايش بهترين ساعت ها است و آن ماهي است كه خوانده اند شما را در آن به سوي ضيافت خدا و گرديده ايد در آن از اهل كرامت خدا نَفَس هاي شما در آن ثواب تسبيح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عمل هاي شما در آن مقبول است و دعاهاي شما در آن مستجاب است پس سؤال كنيد از پروردگار خود به نيّت هاي درست و دل هاي پاكيزه از گناهان و صفات ذميمه كه توفيق دهد شما را براي روزه داشتن آن و تلاوت كردن قرآن در آن به درستي كه شقي و بد عاقبت كسي است كه محروم گردد از آمرزش خدا در اين ماه عظيم و ياد كنيد به گرسنگي و تشنگي شما در اين ماه تشنگي و گرسنگي روز قيامت را و تَصدّق كنيد بر فقيران و مسكينان خود و تعظيم نمائيد پيران خود را و رحم كنيد كودكان خود را و نوازش نمائيد خويشان خود را و نگاه داريد زبان هاي خود را از آنچه نبايد گفت و بپوشيد ديده هاي خود را از آنچه حلال نيست شما را نظر كردن به سوي آن و بازداريد گوش هاي خود را از آنچه حلال نيست شما را شنيدن آن و مهرباني كنيد با يتيمان مردم تا مهرباني كنند بعد از شما با يتيمان شما و بازگشت كنيد به سوي خدا از گناهان خود و بلند كنيد دست هاي خود را به دعا در اوقات نمازهاي خود زيرا كه وقت نمازها بهترين ساعت ها است نظر مي كند حق تعالي در اين اوقات به رحمت به سوي بندگان خود و جواب مي گويد ايشان را هرگاه او را مناجات كند و لبّيك مي گويد ايشان را هرگاه او را ندا كنند و مستجاب مي گرداند هرگاه او را بخوانند اي گروه مردمان به درستي كه جان هاي شما در گرو كرده هاي شما است پس از گرو بدر آوريد به طلب آمرزش از خدا و پشت هاي شما گران بار است از گناهان شما پس سبك گردانيد آنها را به طول دادن سجده ها و بدانيد كه حق تعالي سوگند ياد كرده است به عزّت و جلال خود كه عذاب نكند نمازگذارندگان و سجده كنندگان در اين ماه را و نترساند ايشان را به آتش جهنم در روز قيامت ايُّها النَّاس هر كه از شما افطار دهد روزه دار مؤمني را در اين ماه از براي او خواهد بود نزد خدا ثواب بنده آزاد كردن و آمرزش گناهان گذشته پس بعضي از اصحاب گفتند يا رسول الله همه ما قدرت بر آن نداريم حضرت فرمود بپرهيزيد از آتش جهنم به افطار فرمودن روزه داران اگرچه به نصف دانه خرما باشد و اگر چه به يك شربت آبي باشد به درستي كه خدا اين ثواب را مي دهد كسي را كه چنين كند اگر قادر بر زياده از اين نباشد اَيُّها النَّاسُ هر كه خُلْق خود را در اين ماه نيكو گرداند بر صراط آسان بگذرد در روزي كه قدم ها بر آن لغزد و هر كه سبك گرداند در اين ماه خدمت غلام و كنيز خود را خدا در قيامت حساب او را آسان گرداند و هر كه در اين ماه شرّ خود را از مردم باز دارد حق تعالي غضب خود را در قيامت از او باز دارد و هر كه در اين ماه يتيم بي پدري را گرامي دارد خدا او را در قيامت گرامي دارد و هر كه در اين ماه صله و احسان كند با خويشان خود خدا وَصل كند او را به رحمت خود در قيامت و هر كه در اين ماه قطع احسان خود از خويشان خود بكند خدا در قيامت قطع رحمت خود از او بكند و هر كه نماز سنتي در اين ماه بكند خدا براي او برات بيزاري از آتش جهنم بنويسد و هر كه در اين ماه نماز واجبي را ادا كند خدا عطا كند به او ثواب هفتاد نماز واجب كه در ماه هاي ديگر كرده شود و هر كه در اين ماه بسيار بر من صلوات فرستد خدا سنگين گرداند ترازوي عمل او را در روزي كه ترازوهاي اعمال سبك باشد و كسي كه يك آيه از قرآن در اين ماه بخواند ثواب كسي دارد كه در ماه هاي ديگر ختم قرآن كرده باشد اَيُّها النَّاسُ به درستي كه درهاي بهشت در اين ماه گشاده است پس سؤال كنيد از پروردگار خود كه بر روي شما نبندد و درهاي جهنّم در اين ماه بسته است پس سؤال كنيد از پروردگار خود كه بر روي شما نگشايد و شياطين را در اين ماه غُلّ كرده اند پس سؤال كنيد از خدا كه ايشان را بر شما مسلط نگرداند الخ و شيخ صدوق روايت كرده كه چون ماه رمضان داخل مي شد حضرت رسول صلي الله عليه وآله آزاد مي كرد هر اسيري كه بود و عطا مي نمود هر سائلي را. مؤلف گويد كه ماه رمضان ماه خداوند عالميان است و شريف ترين ماه ها است و ماهي است كه درهاي آسمان و درهاي بهشت و رحمت گشوده مي شود و درهاي جهنّم بسته مي شود و در آن شبي است كه عبادت در آن بهتر است از عبادت هزارماه پس تأمّل نما كه چگونه خواهي بود در شب و روز خود و چگونه نگاه مي داري اعضاء و جواح خود را از معصيت هاي پروردگارخود ومبادا شب ها در خواب باشي و روزها غافل از ياد خدا همانا در خبر است كه در آخر هر روز از روزهاي ماه رمضان در وقت افطار حق تعالي هزارهزار كس را از آتش جهنّم آزاد مي كند و چون شب جمعه و روز جمعه مي شود در هر ساعتي هزار هزار كس را از آتش جهنم آزاد مي كند كه هر يك مستوجب عذاب شده باشند و در شب و روز آخر ماه به عدد آنچه در تمام ماه آزاد كرده است آزاد مي كند پس اي عزيز مبادا بيرون رود ماه رمضان و گناهان تو باقي مانده باشد و در هنگامي كه روزه داران مزدهاي خود را بگيرند تو از جمله محرومان و زيانكاران باشي و تقرب بجوي به سوي خداوند تبارك و تعالي به تلاوت كردن قرآن مجيد در شب ها و روزهاي اين ماه و به ايستادن به نماز و جِدّ و جَهد كردن در عبادت و بجا آوردن نمازها در اوقات فضيلت و كثرت استغفار و دعا. امام صادق عليه السلام فرمودند:
اَنَّهُ مَنْ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ في شَهْرِ رَمَضانَ، لَمْ يُغْفَرْ لَهُ اِلي قابِلٍ اِلاَّ اَنْ يَشْهَدَ عَرَفَةَ
هر که در ماه رمضان آمرزیده نشود تا سال آینده آمرزیده نشود مگر آن که در عرفات حاضر شود
و نگاه دارد خود را ازچيزهايي خدا حرام كرده است و از افطار كردن بر چيزهاي حرام و رفتار كن به نحوي كه مولاي ما حضرت صادق عليه السلام وصيّت نموده و فرموده كه هرگاه روزه داري مي بايد كه روزه دارد گوش و چشم و مو و پوست و جميع اعضاي تو يعني از محرّمات بلكه از مكروهات و فرمود بايد كه روز روزه تو مانند روز افطار تو نباشد و نيز فرموده كه روزه نه همين از خوردن و آشاميدن است تنها بلكه بايد در روز روزه نگاه داريد زبان خود را از دروغ و بپوشانيد ديده هاي خود را از حرام و با يكديگر نزاع مكنيد و حَسَد مبريد و غيبت مكنيد و مجادله مكنيد و سوگند دروغ مخوريد بلكه سوگند راست نيز و دشنام مدهيد و فحش مگوئيد و ستم مكنيد و بي خردي مكنيد و دلتنگ مشويد و غافل مشويد از ياد خدا و از نماز و خاموش باشيد از آنچه نبايد گفت و صبر كنيد و راستگو باشيد و دوري كنيد از اهل شرّ و اجتناب كنيد از گفتار بد و دروغ و افتراء و خصومت كردن با مردم و گمان بد بردن و غيبت كردن و سخن چيني كردن و خود را مُشْرِف به آخرت دانيد و منتظر فَرَج و ظُهور قائم آل محمّد عليه السلام باشيد و آرزومند ثواب هاي آخرت باشيد و توشه اعمال صالحه براي سفر آخرت برداريد و بر شما باد به آرام دل و آرام تن و خضوع و خشوع و شكستگي و مذلّت مانند بنده اي كه از آقاي خود ترسد و ترسان باشيد از عذاب خدا و اميدوار باشيد رحمت او را و بايد پاك باشد اي روزه دار دل تو از عيب ها و باطن تو از حيله ها و مكرها و پاكيزه باشد بدن تو از كثافت ها و بيزاري بجوي به سوي خدا از آنچه غير اوست و در روزه ولايت خود را خالص گرداني از براي او و خاموش باشي از آنچه حق تعالي نهي كرده است تو را از آن در آشكارا و پنهان و بترسي از خداوند قهار آنچه سزاوار ترسيدن او است در پنهان و آشكار و ببخشي روح و بدن خود را به خداي عزّوجلّ در ايّام روزه خود و فارغ گرداني دل خود را از براي محبّت او و ياد او و بدن خود را به كارفرمائي در آنچه خدا تو را امر كرده است به آن و خوانده است به سوي آن اگر همه اينها را به عمل آوري آنچه سزاوار روزه داشتن است به عمل آورده اي و فرموده خدا را اطاعت كرده اي و آنچه كم كني از آنها كه بيان كردم از براي تو به قدر آن از روزه تو كم مي شود از فضل آن و ثواب آن بدرستي كه پدرم گفت رسول خدا صلي الله عليه وآله شنيد كه زني در روز روزه اي جاريه خود را دشنام داد حضرت طعامي طلبيد آن زن را گفت بخور زن گفت من روزه ام فرمود چگونه روزه اي كه جاريه خود را دشنام دادي روزه از خوردن و آشاميدن تنها نيست به درستي كه حق تعالي روزه را حجابي گردانيده است از ساير امور قبيحه از كردار بد و گفتار بد چه بسيار كمند روزه داران و چه بسيارند گرسنگي كشندگان و حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود كه چه بسيار روزه داري كه بهره اي نيست او را از روزه به غير از تشنگي و گرسنگي و چه بسيار عبادت كننده اي كه نيست او را بهره اي از عبادت به غير تَعَب اي خوشا خواب زيركان كه بهتر از بيداري و عبادت احمقان است و خوشا افطار كردن زيركان كه بهتر از روزه داشتن بي خردان است و روايت شده از جابر بن يزيد از حضرت امام محمد باقر عليه السلام كه حضرت رسول صلي الله عليه و آله به جابر بن عبدالله فرمود اي جابر اين ماه رمضان است هر كه روزه بدارد روز آن را و بايستد به عبادت پاره اي از شبش را و باز دارد از حرام شكم و فَرج خود را و نگاه دارد زبان خود را بيرون رود از گناهان خود مثل بيرون رفتن او از ماه جابر گفت يا رسول اللّه چه نيكو است اين حديث كه فرمودي فرمود اي جابر و چقدر سخت است اين شرط هايي كه نمودم و بالجمله اعمال اين ماه شريف در دو مطلب و يك خاتمه ذكر مي شود.