نهج البلاغه - خطبه : 223 - تلاوت یا ایها الانسان...

223-  و من کلام له (علیه السلام) قاله عند تلاوته { یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ } :
أَدْحَضُ مَسْئُولٍ حُجَّةً وَ أَقْطَعُ مُغْتَرٍّ مَعْذِرَةً لَقَدْ أَبْرَحَ جَهَالَةً بِنَفْسِهِ یَا أَیُّهَا الْإِنْسَانُ مَا جَرَّأَکَ عَلَى ذَنْبِکَ وَ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ وَ مَا أَنَّسَکَ بِهَلَکَةِ نَفْسِکَ أَ مَا مِنْ دَائِکَ بُلُولٌ أَمْ لَیْسَ مِنْ نَوْمَتِکَ یَقَظَةٌ أَ مَا تَرْحَمُ مِنْ نَفْسِکَ مَا تَرْحَمُ مِنْ غَیْرِکَ فَلَرُبَّمَا تَرَى الضَّاحِیَ مِنْ حَرِّ الشَّمْسِ فَتُظِلُّهُ أَوْ تَرَى الْمُبْتَلَى بِأَلَمٍ یُمِضُّ جَسَدَهُ فَتَبْکِی رَحْمَةً لَهُ فَمَا صَبَّرَکَ عَلَى دَائِکَ وَ جَلَّدَکَ عَلَى مُصَابِکَ وَ عَزَّاکَ عَنِ الْبُکَاءِ عَلَى نَفْسِکَ وَ هِیَ أَعَزُّ الْأَنْفُسِ عَلَیْکَ وَ کَیْفَ لَا یُوقِظُکَ خَوْفُ بَیَاتِ نِقْمَةٍ وَ قَدْ تَوَرَّطْتَ بِمَعَاصِیهِ مَدَارِجَ سَطَوَاتِهِ فَتَدَاوَ مِنْ دَاءِ الْفَتْرَةِ فِی قَلْبِکَ بِعَزِیمَةٍ وَ مِنْ کَرَى الْغَفْلَةِ فِی نَاظِرِکَ بِیَقَظَةٍ وَ کُنْ لِلَّهِ مُطِیعاً وَ بِذِکْرِهِ آنِساً وَ تَمَثَّلْ فِی حَالِ تَوَلِّیکَ عَنْهُ إِقْبَالَهُ عَلَیْکَ یَدْعُوکَ إِلَى عَفْوِهِ وَ یَتَغَمَّدُکَ بِفَضْلِهِ وَ أَنْتَ مُتَوَلٍّ عَنْهُ إِلَى غَیْرِهِ فَتَعَالَى مِنْ قَوِیٍّ مَا أَکْرَمَهُ وَ تَوَاضَعْتَ مِنْ ضَعِیفٍ مَا أَجْرَأَکَ عَلَى مَعْصِیَتِهِ وَ أَنْتَ فِی کَنَفِ سِتْرِهِ مُقِیمٌ وَ فِی سَعَةِ فَضْلِهِ مُتَقَلِّبٌ فَلَمْ یَمْنَعْکَ فَضْلَهُ وَ لَمْ یَهْتِکْ عَنْکَ سِتْرَهُ بَلْ لَمْ تَخْلُ مِنْ لُطْفِهِ مَطْرَفَ عَیْنٍ فِی نِعْمَةٍ یُحْدِثُهَا لَکَ أَوْ سَیِّئَةٍ یَسْتُرُهَا عَلَیْکَ أَوْ بَلِیَّةٍ یَصْرِفُهَا عَنْکَ فَمَا ظَنُّکَ بِهِ لَوْ أَطَعْتَهُ وَ ایْمُ اللَّهِ لَوْ أَنَّ هَذِهِ الصِّفَةَ کَانَتْ فِی مُتَّفِقَیْنِ فِی الْقُوَّةِ مُتَوَازِیَیْنِ فِی الْقُدْرَةِ لَکُنْتَ أَوَّلَ حَاکِمٍ عَلَى نَفْسِکَ بِذَمِیمِ الْأَخْلَاقِ وَ مَسَاوِئِ الْأَعْمَالِ وَ حَقّاً أَقُولُ مَا الدُّنْیَا غَرَّتْکَ وَ لَکِنْ بِهَا اغْتَرَرْتَ وَ لَقَدْ کَاشَفَتْکَ الْعِظَاتِ وَ آذَنَتْکَ عَلَى سَوَاءٍ وَ لَهِیَ بِمَا تَعِدُکَ مِنْ نُزُولِ الْبَلَاءِ بِجِسْمِکَ وَ النَّقْصِ فِی قُوَّتِکَ أَصْدَقُ وَ أَوْفَى مِنْ أَنْ تَکْذِبَکَ أَوْ تَغُرَّکَ وَ لَرُبَّ نَاصِحٍ لَهَا عِنْدَکَ مُتَّهَمٌ وَ صَادِقٍ مِنْ خَبَرِهَا مُکَذَّبٌ وَ لَئِنْ تَعَرَّفْتَهَا فِی الدِّیَارِ الْخَاوِیَةِ وَ الرُّبُوعِ الْخَالِیَةِ لَتَجِدَنَّهَا مِنْ حُسْنِ تَذْکِیرِکَ وَ بَلَاغِ مَوْعِظَتِکَ بِمَحَلَّةِ الشَّفِیقِ عَلَیْکَ وَ الشَّحِیحِ بِکَ وَ لَنِعْمَ دَارُ مَنْ لَمْ یَرْضَ بِهَا دَاراً وَ مَحَلُّ مَنْ لَمْ یُوَطِّنْهَا مَحَلًّا وَ إِنَّ السُّعَدَاءَ بِالدُّنْیَا غَداً هُمُ الْهَارِبُونَ مِنْهَا الْیَوْمَ إِذَا رَجَفَتِ الرَّاجِفَةُ وَ حَقَّتْ بِجَلَائِلِهَا الْقِیَامَةُ وَ لَحِقَ بِکُلِّ مَنْسَکٍ أَهْلُهُ وَ بِکُلِّ مَعْبُودٍ عَبَدَتُهُ وَ بِکُلِّ مُطَاعٍ أَهْلُ طَاعَتِهِ فَلَمْ یُجْزَ فِی عَدْلِهِ وَ قِسْطِهِ یَوْمَئِذٍ خَرْقُ بَصَرٍ فِی الْهَوَاءِ وَ لَا هَمْسُ قَدَمٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا بِحَقِّهِ فَکَمْ حُجَّةٍ یَوْمَ ذَاکَ دَاحِضَةٌ وَ عَلَائِقِ عُذْرٍ مُنْقَطِعَةٌ فَتَحَرَّ مِنْ أَمْرِکَ مَا یَقُومُ بِهِ عُذْرُکَ وَ تَثْبُتُ بِهِ حُجَّتُکَ وَ خُذْ مَا یَبْقَى لَکَ مِمَّا لَا تَبْقَى لَهُ وَ تَیَسَّرْ لِسَفَرِکَ وَ شِمْ بَرْقَ النَّجَاةِ وَ ارْحَلْ مَطَایَا التَّشْمِیرِ .

خطبه ای است از آن حضرت (علیه السلام): این سخن مبارک را در موقع تلاوت آیه شریفه (یا ایها الانسان ما غرک بربک الکریم) (ای انسان، چه چیزی تو را در برابر خدا فریبت داد؟!) بیان فرمود.

این انسان فریب خورده در پاسخ به مسوولیت خود، بی اساس ترین و باطل ترین حجت را دارد، همین مغرور است که بی اعتبارترین عذر را برای وضع خود می تراشد. شدیدترین جهالت درباره خویشتن گریبانش را سخت گرفته است. ای انسان، چه چیزی تو را به گناهی که مرتکب می شوی جسور کرده است! و چیست سبب فریب خوردگی ات در برابر پروردگارت! به جهت چیست که با هلاک ساختن نفس خود، انس و الفت پیدا کرده ای؟ آیا از درد گناهت بهبود نخواهی یافت! آیا از خواب گرانی که همه مشاعرت را ربوده است بیدار نخواهی گشت! آیا به خویشتن رحمی نخواهی کرد، همان رحمی که بر دیگران می نمایی! چه بسا کسی را می بینی که در گرمای شدید آفتاب در زحمت است، برای او سایبان تهیه می کنی. یا مبتلا به دردی را می بینی که درد بدن او را گداخته است، از راه دلسوزی برای او گریه می کنی. (ای جاهل به خویشتن) چه باعث شده است که به درد خود صبر نموده ای و تحمل می ورزی! و چه چیزی تو را درباره نفس خویش که عزیزترین نفوس برای تو است، تسلیت داده است (که هرگز به فکرش نیستی). چرا بیم شبیخون زدن یک مصیبت تو را بیدار نمی کند، در حالی که با گناهانی که به درگاه خدا مرتکب شده ای، خود را در مراتب غضبهای او به هلاکت انداخته ای. پس با یک تصمیم، بیماری سستی و بی خیالی خودت را که در دلت راه یافته است، مداوا کن. (آری، معالجه کن) با بیداری، خواب غفلتی را که چشمت را فراگرفته است. مطیع خدا باش و با ذکر او انس بگیر. آن حالتت را در نظر مجسم کن که از خدا روی گردانده ای و خداوند روی به تو دارد و تو را به بخشش خود می خواند و تو را با فضل و احسانش می پوشاند، در حالی که تو از او روی گردان شده، به دیگری روی آورده ای. پس باعظمت است آن خداوند قوی در حد اعلای کرامت. و چه شکسته و ناتوانی تو ای انسان ضعیف. (با این حال) باعث جرئت تو بر معصیت آن خداوند بزرگ چیست! در حالی که تو در پناه پوشش او قرار گرفته ای و در عرصه وسیع فضیلتش در حرکت و گردش هستی. آن ذات اقدس (با این حال) نه از احسانش به تو جلوگیری کرده است و نه پرده تو را دریده است. بلکه هرگز از لطف و عنایت او خالی نیستی، حتی یک چشم برهم زدن، چه با بخشیدن نعمتی که برای تو به وجود می آورد، یا زشتی ای که بر تو می پوشاند، یا بلایی که از تو برمی گرداند. با این حال چه گمان می کنی درباره این خداوند، اگر اطاعتش کنی. و سوگند به خدا، اگر این صفت تمرد و عصیان را برای شخصی انجام می دادی که در قوه با تو مساوی و در قدرت با تو برابر بود، قطعا تو خود اولین کسی بودی که به جهت اخلاق قابل توبیخ و اعمال زشتت علیه خود حکم می کردی و خود را محکوم می ساختی. من حقیقت را می گویم. این دنیا نیست که تو را فریب داده است، بلکه این تویی که به وسیله دنیا خود را فریفته ای. دنیا موعظه ها و قضایای عبرت انگیز را بر تو روشن ساخته و بدون کمترین اختلاف برای تو اعلان نموده است. و این دنیا در وعده ای که درباره فرود آمدن بلا به بدن تو و کاهش در قوت تو، به تو می دهد، راستگوتر و باوفاتر از آن است که به تو دروغ بگوید یا تو را بفریبد. بسا خیرخواهی که درباره تو و برای تو خیراندیشی و خیرخواهی می کند، و نزد تو متهم است، و بسا راستگویی که خبر دنیا را به تو راست می گوید، ولی از طرف تو تکذیب شده است. و اگر تو آن خبردهنده و یادآورنده را در سرزمین ویران شده و خالی اش می دیدی، قطعا آن را در نیکی یادآوری و ابلاغ پند به منزله یک انسان می دیدی که مهربان به تو وپاسدار و نگهبان تو می باشد. چه خانه خوبی است این دنیا برای کسی که به خانه (حقیقی) بودن آن خشنود نباشد و چه محل خوبی است برای کسی که آن را بای خود محل وطن اتخاذ نکرده است. یقینی است که سعادتمندان دنیا در ابدیت کسانی هستند که امروز از آن گریزانند. در آن هنگام که زمین، لرزه بزرگ را بگیرد و قیامت با حوادث بزرگش محقق گردد و هر کس به عملی که کرده، ملحق شود و به هر معبودی آنکه عبادتش نموده است، برسد و اهل هر اطاعتی به مطاع خود نایل آید، در آن روز در سنجش عدالت و قسط خداوندی یک نگاه در هوا و صدای آرام حرکت قدم در زمین به نتیجه و جزای خود نرسد، مگر بر مبنای حق خود. در آن روز چه حجتهایی که بی اساس و باطل خواهد بود و چه وسایل مورد تمسک برای عذر که بریده خواهد گشت. (حال که سرنوشت نهایی چنین است) در شوون خود چنان بکوش که بتواند عذر تو را مقبول و حجت تو را ثابت نماید و بگیر آنچه را که برای تو جاودانی است از آنچه که برای آن نخواهی ماند. برای سفر خود آماده باش و بیدار و ببین که برق نجات از کجا درخشیدن می گیرد و با آماده کردن مرکب سفر، آماده کوچ از این دنیا باش.